Η ιστορία του Πνευματικού Κέντρου της Καλαμάτας ξεκινά στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν το 1910 η Ρεγγίνα Πανταζοπούλου αγοράζει οικόπεδο στην οδό Αριστομένους, όπου ανοικοδομεί κτίριο με σκοπό να στεγάσει το κοινωφελές ίδρυμα που οραματιζόταν. Ένα χρόνο αργότερα δίνει πνοή στο όραμά της με τη σύσταση του νομικού προσώπου «Λαϊκή και Απόρων Παίδων Σχολή Νικολάου και Ρεγγίνας Πανταζοπούλου» (ΦΕΚ 252/08-09-1911). Σκοπός του νομικού προσώπου ήταν η μόρφωση και η νοητική καλλιέργεια των εργατικών και λαϊκών τάξεων και των άπορων παιδιών. Τα μέσα για την επίτευξη των στόχων του θα ήταν: η διδασκαλία μαθημάτων, η διοργάνωση διαλέξεων, η κυκλοφορία βιβλίων και τέλος η ίδρυση Λαϊκής Βιβλιοθήκης.
Την 15η Ιανουαρίου 1912 η Πανταζοπούλειος Λαϊκή Σχολή ανοίγει τις πύλες της με την πρώτη διάλεξη για το καλαματιανό κοινό, για να ακολουθήσει πλήθος μαθημάτων, συναυλιών, διαλέξεων, θεατρικών παραστάσεων, εκθέσεων, συνεδρίων και άλλων εκδηλώσεων. Το νομικό πρόσωπο λοιπόν που είχε ετοιμάσει η Ρεγγίνα Πανταζοπούλου παραχωρήθηκε ως κληροδότημα στη Μητρόπολη Μεσσηνίας με τον χαρακτήρα του αναπαλλοτρίωτου, με την πρόβλεψη της διοίκησής του από επταμελές Διοικητικό Συμβούλιο, υπό την προεδρία του εκάστοτε Μητροπολίτη Μεσσηνίας και τη συμμετοχή πνευματικών ανθρώπων της Καλαμάτας.
Το 1933 ιδρύεται η Λαϊκή Βιβλιοθήκη Καλαμάτας, όπως προβλεπόταν από το καταστατικό της Λαϊκής Σχολής, με μαγιά τις δωρεές βιβλίων του Γυμνασίου Καλαμάτας και του Μητροπολίτη Μελετίου. Η νεοσύστατη Βιβλιοθήκη εξασφαλίζει τη στέγασή της σε ένα τμήμα της Λαϊκής Σχολής και ξεκινά τη λειτουργία της το 1935.
Η λειτουργία της Λαϊκής Σχολής σταμάτησε κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, οπότε και οι αίθουσές της χρησιμοποιήθηκαν είτε ως δικαστήριο, είτε ως νοσοκομείο. Μεταπολεμικά επανέλαβε τη λειτουργία της, αλλά η έλλειψη πόρων έφερε σε δύσκολη κατάσταση το ίδρυμα, αλλά και το κτίριο. Έτσι λοιπόν το 1966 γίνεται πρώτη φορά λόγος περί «Πνευματικού Κέντρου στην Καλαμάτα» και περί δημιουργίας μιας «Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών». Λίγο ύστερα, το 1968, ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος Θέμελης λαμβάνει την πρωτοβουλία να παραχωρήσει στο Δήμο Καλαμάτας την ακίνητη περιουσία της Πανταζοπουλείου Λαϊκής Σχολής, με την δέσμευση της δημιουργία του Πνευματικού Κέντρου της πόλης.
Με τη δημοσίευση του ΑΝ 372/1968 τερματίζει η πρώτη περίοδος της Λαϊκής Σχολής και ξεκινά η δεύτερη περίοδός της σαν «Δημοτικό Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας-Πανταζοπούλειος Λαϊκή Σχολή». Στο 2ο άρθρο του ως άνω νόμου ορίζεται ο τρόπος σύστασης του επταμελούς διοικητικού συμβουλίου ως εξής: ο εκάστοτε Μητροπολίτης Μεσσηνίας (ως πρόεδρος), ο εκάστοτε Δήμαρχος Καλαμάτας (ως αντιπρόεδρος), οι εκάστοτε πρόεδροι του Δικηγορικού Συλλόγου Καλαμάτας, του Ιατρικού Συλλόγου Καλαμάτας, της Λαϊκής Βιβλιοθήκης Καλαμάτας, του Συλλόγου προς Διάδοσιν των Γραμμάτων και ένας έγκριτος πολίτης, οριζόμενος από το Δημοτικό Συμβούλιο Καλαμάτας. Σύντομα ιδρύεται ο νέος φορέας με το διάταγμα: «Περί συστάσεως Δημοτικού νομικού προσώπου υπό την επωνυμίαν Πανταζοπούλειος Λαϊκή Σχολή» (ΦΕΚ 290/ 09-12-1968). Σύμφωνα με αυτό η Πανταζοπούλειος Λαϊκή Σχολή παραχωρούσε το οικόπεδό της στο Δήμο Καλαμάτας, διατηρώντας όμως την κληροδοτική της ιδιότητα, με το Δήμο να αναλαμβάνει την ευθύνη της ανέγερσης του νέου κτιρίου.
Το νέο κτίριο του Πνευματικού Κέντρου Καλαμάτας, που θεμελιώθηκε το 1984, ξεκίνησε να κατασκευάζεται στο οικόπεδο της Λαϊκής Σχολής και στο οικόπεδο του κινηματογράφου «Έσπερος», που είχε πολύ νωρίτερα απαλλοτριωθεί. Το νέο κτίριο, έργο των αρχιτεκτόνων Ιωάννη Λιακατά και Αναστασίας Πεχλιβανίδου-Λιακατά, συνδυάζει τον όψιμο κλασικισμό με το μοντέρνο. Από το παλαιό κτίριο διατηρήθηκαν η δυτική πρόσοψη και η νότια πλευρά και συμπληρώθηκαν από μια μοντέρνα κατασκευή με έμφαση στη γεωμετρία και τις γυάλινες επιφάνειες. Τα εγκαίνια του κτιρίου έγιναν στις 22 Δεκεμβρίου 1990.
Στους χώρους του Πνευματικού Κέντρου Καλαμάτας στεγάζονται σήμερα οι δύο βιβλιοθήκες της πόλης: η Λαϊκή Βιβλιοθήκη και η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη, η Πινακοθήκη Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης, η Ένωση Μεσσηνίων Συγγραφέων και το Ελληνικό Κέντρο θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.).
Πηγή: Δήμος Καλαμάτας